TRANSCRIPTION: LA VISITE DE SAINT LEZER EN 1402
Notes : La transcription qui suit est celle d’un extrait du volume IV
des Glanages de Jean-Baptiste Larcher, écrit vert 1750. Ce remarquable
paléographe, ponctuellement, n’a pu lire certains mots du document
original. Ces lacunes sont marquées sur l’original par deux traits
superposés, ici par des points de suspensions. A d’autres endroits
la transcription fautive de noms propres a été corrigée
en marge. Ces corrections suivent ici en note. Pour rendre la lecture plus
facile, la présentation a été aérée
par-rapport au document original, et les têtes de chapitres ont été
mises en caractères gras. Les noms de lieux ont été
mis en majuscules dans la transcription et la traduction, conformément
au texte de Larcher.
Quanquam rex pacificus sua miseratione disposuerit sibi subditos fore pudicos, pacificos et modestos. Quia tamen effrenata cupiditas, seu prodiga pacis emula, mater litium, mater jurgiorum, suis finibus non contenta, alienum invadere non expavit, malitia hominum excrescente.
Idcirco nos Guillelmus Rigaudi, Dei et Sanctae Sedis Apostolicae gratia, abbas monasterii Lezatensis, Cluniacensis ordinis, Rivensis diocesis, quantum cum Deo possumus, cupientes jura et redditus, sanctorum que reliquias, possessiones et alia bona dicti monasterii, tam in capite, quam in membris, illera servare, et perpetuo inviolabiliterque eidem remanere, in nostra generali visitatione, quam anno Domini MoCCCCoIIo, die XVIa mensis decembris, inchoavimus, decrevimus ad perpetuam rei memoriam, cum labilis sit hominum memoria, omnium prioratuum, officiorum, et aliorum membrorum, nec non dicti monasterii, jura, redditus reliquasque pocessiones, et alia bona, in scriptis redigere, ut per hoc futuris litibus via precludatur, et probationis copia deesse non valeat monasterio antedicto, et eidem dicta jura et alia perpetuo commendentur ...
Anno
vero quo supra, die vicesima secunda dicti mensis, prioratum Sancti Licerii,
Tarbiensis diocesis, nostram post expletam visitationem describere cupientes,
reliquias sanctorum, iocalia, jura et bona ipsius prioratus, reperimus
in quadam capella pro sacrario deputata.
De reliquiis sancti Licerii, ut sequitur, videlicet caput ipsius ex integro, preter maxillam inferiorem; in quo capite non sunt nisi duo molares.
Item de reliquiis ejusdem sancti sunt quatuor magna ossa spatularum.
Item sex costae magnae et duo ossa de costis ruptis.
Item unum os magnum renum, videlicet ultimum versus posteriores partes, cum aliis contiguis ejusdem partis versus caput per renes discurrendo.
Item unum os magnum ad modum costae longitudinis medii pedis et ultra.
Item tria ossa lata satis magna, quorum duo sunt quasi rotunda ad modum sperae, et aliud aliquantulum longum circa mensuram quatuor digitorum.
Item tria ossa articulorum sive juncturarum, manuum predictis contigua, et unum os per medium semirotundum, et aliud os forcatum.
Quae reliquiae inclusae manent in quodam armario ligneo depicto.
Item est modica crux metalli, in qua est unum frustum satis magnum inclusum ligni Sanctae Crucis, et quatuor peciae aliae parvae quantitatis dicti ligni.
Item sunt reliquiae aliquorum sanctorum, quorum nomina prossus ignorantur, cum uno frusto lapidis Sepulcri Dominici, involutae in panno de cirico, et duo lapides rotundi ad modum cristalli; quae quidem includuntur in uno coffreto plumbeo.
Item sunt aliquae partes de reliquiis sancti Blasii in quodam vase aereo desuper deaurato in capite et in pede, et in medio ejus de cristallo inclusae in uno vase aboris.
Item de reliquiis sancti Felicis unum os magnum et integrum cruris, et una costa integra, et unum os gutturis perforatum, et unum aliud os tortuosum ad instar cristae involutum in panno rubeo de cirico, inclusa in quodam armario ligneo et depicto.
Item
est ibi quoddam vas argenteum desuper et intus deauratum pro custodia Corporis
Christi deputatum. Nec non et quaedam crux argentea et notabilis, et duo
calices argenti, licet solerent esse ibi tres magni, capella de cirico
garnita sive munita. Et licet sint alia vestimenta sacerdotalia, non tamen
alicujus reputationis digna.
Jura vero, redditus et proventus, decimae et emolumenta dicti prioratus, et loca ubi sunt deputata sunt haec.
Primo in loco SANCTI LICERII dictus prior recipit integram decimam, et per totum ejus territorium, districtum sive jurisdictionem, excepto quod sacrista dicti prioratus recipit decimam bladi, vini, feni et lini in certis possessionibus, quas, quia contiguae non sunt, designare obmitto, gratia brevitatis, quae accedunt ad numerum quadraginta jornalium boum, vel circa.
Item dictus prior habet jurisdictionem bassam in dicto loco cum juribus tali jurisdictioni pertinentibus. Altera vero pertinet ad regem.
Item recipit, tam intra, quam extra locum, et per totum territorium, omnes oblias, cum foriscapiis et laudaminiis, quae solvuntur in die Natalis Domini; excepto quod sacrista jam dictus recipit tres solidos morlanorum.
Item habitatores seu incolae dicti loci pro erbagiis seu pascuis solvunt dicto priori pro questa annuatim in festo Omnium Sanctorum octuoginta solidos morlanorum.
Item ad dictum priorem pertinet et spectat ponere bajulum et consules in dicto loco anno quolibet, qui debent jurare in manibus ipsius prioris, quod bene et fideliter se habebunt in dictis officiis; qui quidem habent cognitionem causarum usque ad summam quinque solidorum. De majori summa pertinet ad regem.
Item habet in dicto loco molendinum et jus edificandi plura, si et quando sibi placuerit, et visum fuerit expedire.
Item in loco de PUJOLIO per totum territorium recipit integre decimam bladi, et de omni grano, vini, herbarum, linorum, nucum et pomorum, et etiam decimam agnorum, lanarum, edulorum et anserum, unum par etiam gallinarum a quolibet habitatore dicti loci, dum tamen nutriantur.
Item pro decem porcellis, unum denarium pelatum: pro viginti, duos denarios pelatos, et sic deinceps ascendendo.
Et pro vitulis et polinis equinis, pro quolibet sex denarios morlanorum.
Item in dicto loco habet jurisdictionem bassam, videlicet usque ad summam quinque solidorum morlanorum; sicut in dicto loco SANCTI LICERII, et creat ibi bajulum et consules, recipiendo juramentum in eorum creatione, quod bene et fideliter se habebunt in regimine dictorum officiorum; et recipit ex integro in dicto loco, tam intus, quam extra, oblias in festo Natalis Domini.
Item recipit questam annuatim ab universitate dicti loci, videlicet quadraginta solidos morlanorum in festo Omnium Sanctorum.
Item habet molendinum unum in dicto loco, et jus edificandi tot quot voluerit.
Item in loco de AURENSANO simili modo recipit integram decimam, et nullus alius ab eo, et etiam similia carnalagia. Et similiter habet jurisdictionem, et simile jus creandi bajulum et consules et simile jus recipiendi juramentum ab eis, prout in dicto loco de PUJOLIO, nec non et simile jus molendinorum. Et pro quolibet pari boum terras excolentium in dicto loco duodecim denarios morlanorum loco questae, et habet plura agraria in eodem loco.
Item de omnibus rebus decimando recipit mediam decimam in loco de SARRINHACO, et aliam primitiam, mediam carnalagiorum: residuum vicarius perpetuus dicti loci.
Item in loco de VICO-BIGORRAE recipit mediam decimam, et mediam primitiam bladi, vini, lini, nucum et carnalagiorum, prout in supra dictis locis, excepto quod non recipit gallinatos.
Item in eodem loco est unum molendinum vocatum de REPASSATO, a quo recipit pro annuo censu viginti solidos morlanorum, usque ad viginti sex annos, et deinceps debet annuatim reddere seu solvere triginta solidos morlanorum, nec non etiam undecim gallinas in festo ...
Item etiam in dicto loco habet certas oblias.
Item
in loco de ARTANHANO recipit unum quartum decimae bladorum.
Item in loco seu territorio de SAUBANHANO recipit decimam bladorum, excepto quarto decimae pertinente archidiacono Baselhaguesii.
Item in loco seu territorio ... recipit sicut in dicto loco de SAUBANHANO.
Item in loco de CAMALHERIIS recipit mediam decimam bladorum, uvarum, fenorum, linorum et aliorum fructuum, nec non et carnalagiorum, ut superius.
Item in loco de BALIRONO recipit decimam ex integro omnium excrescentium, et etiam pro questa annuatim in festo Omnium Sanctorum triginta solidos morlanorum.
Item in territorio vocato de BATTATO prope locum de RABASTENXIS BIGORRAE medietatem omnium bladorum et uvarum.
Item in territorio de FLORENCIA prope locum de SENACO 1, de quinque partibus decimae et primitiae omnium bladorum, dictus prior tres partes.
Item in territorio de BAZANO prope locum de MARCELHANO, recipit tres partes decimae omnium bladorum.
Item in loco de Montegalhardo Bigorrae recipit quartam partem decimae omnium bladorum, et etiam carnalagiorum.
Item in loco de Julhano habet centum quadraginta jornalia terrae.
Item in loco de Aurelhano, in territorio SanctI Gerini, quartam partem decimae omnium bladorum et carnalagiorum: videlicet de sexdecim partibus recipit tres, et habet in dicto loco et territorio octoginta jornalia terrae.
Item in loco de Yvossio recipit ab universitate quinque solidos morlanorum annuatim in festo sancti Joannis Baptistae.
Item in loco de Bernaco Superiori de quatuor casalibus anno quolibet in festo Omnium Sanctorum viginti solidos morlanorum.
Item in loco de Andresto, in territorio de PRUnhano 2, medium quartum decimae omnium bladorum, nec non et in diversis possessionibus recipit oblias in festo Natalis Domini, quae ascendunt ad summam unius franchi.
Item in territorio de Silhaco, prope locum de Camaleriis, medium quartum decimae omnium bladorum.
Item in terriorio de Ganosio undecimam partem decimae omnium bladorum et vini.
Item in loco de Rombertas, prope locum de Vidosio, integram decimam bladorum, uvarum et carnalagiorum, nec non et quatuor florenos Aragoniae obliarum, cum laudaminiis.
Item in loco SanctI Joannis de EysSan in Aspa integram decimam omnium bladorum, et habet ibi aliquas possessiones.
Item in loco de Saubola habet jurisdictionem bassam, creationem bajuli et consulum, et receptionem juramentorum de bene et fideliter se habendo in officiis in annuali mutatione, et cognitionem causarum usque ad summam quinque solidorum morlanorum, nec non et omnes oblias cum laudaminiis, quae ascendunt usque ad sex florenos Aragoniae, vel circa.
Item in loco de Sportino tres partes decimae omnium bladorum et carnalagiorum.
Item in loco de Ponsono Inferiori unum quartum decimae bladorum et uvarum, et pro certis possessionibus circa unum francum obliarum.
Item in loco de ANHS quintam partem omnium bladorum et uvarum.
Item universitates locorum de Castaeda et de Bentajono anno quolibet in festo Ascensionis Domini pro magenqua duos florenos Aragoniae cum dimidio vel circa.
Item
recipit pro annuo censu a sacrista dicti prioratus, ratione questarum,
quas facit per mundum, nomine fabricae, quinque libras turonensium parvorum.
Sequuntur domus et possessiones prioratus
Et primo habet infra clausuram loci Sancti Licerii unum hospitium.
Item habet in territorio dicti loci viginti jornalia vinearum, vel circa.
Item habet quatuordecim jornalia pratorum.
Item habet in loco de Aurensano unum hospitium.
Item in loco de Vico aliud.
Et in loco de Pujolio aliud.
Item
habet multas possessiones vacuas propter guerras et mortalitatem.
Sequuntur in quibus ecclesiis et locis habet jus patronatus
Primo in ecclesia Sancti Joannis in loco Sancti Licerii.
Item in loco de Vico BigorrAe habet jus presentandi vicarium perpetuum seu rectorem, quando vacat ecclesia, et etiam quinque prebendarios in dicta ecclesia residentes, si et quando aliquem deesse contigerit.
Item in ecclesia Sancti Nazarii in loco de Artanhano, Tarbiensis diocesis.
Item in ecclesia de Serinhaco.
Item in ecclesia de Montegalhardo.
Item in ecclesia de Aurensano.
Item in ecclesiae de Pujolio et Camaleriis.
Item
in ecclesia sive 3 cura de Florensis.
Sequuntur onera quae prior Sancti Licerii habet importare
Et primo dictus prior tenetur providere novem monachis de pane et vino, et aliis necessariis, ut continetur in sequentibus.
In primis tenetur dare cuilibet monaco ibi deputato die quolibet quatuor panes talis ponderis et mensurae, quod de tribus quartonibus bladi, quibus unus salmerus oneratur, fiant tantum centum viginti paria panum, excepto tempore Quadragesimali, Adventus, Quatuor Temporum et Vigiliarum, quo tempore non debet dare predictis monachis, seu cuilibet ipsorum, nisi tres panes quantitatis et mensurae predictarum.
Die autem Cenae Domini nullum panem tenetur dare dictis monachis, qua illa die ipsi monachi recipiunt a sacrista dicti prioratus refectionem.
Item die quolibet dictus prior tenetur dare cuilibet monacorum predictorum unum pegarium vini, excepto die Cenae Domini.
Item quolibet die dictus prior tenetur dare cuilibet monaco ibidem deputato tres pelatos pro generali.
Item in festis Nativitatis Domini, Paschae, Pentecostes, sanctorum Petri et Pauli, et Assumptionis Virginis Gloriosae, dictus prior tenetur dare singulis diebus dictarum festivitatum, sexdecim pelatos ultra generale predictorum trium pelatorum.
Item dominica Septuagesimae, et prima dominica Quadragesimae, dictus prior dare tenetur cuilibet monacorum predictorum octo pelatos, et cum hoc generale trium pelatorum. Item in festivitatibus sancti Antonii Januarii, sancti Blasii, sancti Benedicti, Annunciationis Virginis Mariae, Ascensionis Domini, Translationis sancti Antonii, Nativitatis sancti Joannis Baptistae, sancti Felicis, sancti Licerii, Nativitatis Virginis Mariae, Omnium Sanctorum, in qualibet istarum dictus prior dare tenetur cuilibet predictorum monacorum, ultra generale, tres pelatos.
Item in vigilia Nativitatis Domini in vesperis in simul unum pegarium vini, et in die Natalis Domini duo pegaria, et in crastinum dicti festi, videlicet die sancti Stephani, duo pegaria in simul.
In vigilia Circumcisionis in vesperis similiter unum pegarium vini, et in die duo pegaria.
In vigilia Epiphaniae Domini in vesperis et in die similiter tria pegaria.
Et in aliis quatuor festivitatibus precipuis, videlicet Paschae, Pentecostes, Apostolorum Petri et Pauli, et Assumptionis Virginis Mariae, in vigiliis istarum festivitatum, et in die, et in crastino, et in vesperis octavarum, et in octavis earum, similiter dictus prior dare tenetur dictis monachis similem pictanciam vini, sicut in festo Natalis Domini superius contentam, excepto quod in vigilia Trinitatis non recipient pictanciam.
Item in festo sancti Antonii, mensis Januarii, prefatus prior dare tenetur pro pictancia tria vini pegaria.
In festo Purificationis Gloriosae Virginis Mariae totidem.
In festo sancti Blasii duo pegaria.
In dominica prima Adventus duo pegaria.
Dominica in Septuagesima duo pegaria.
Dominica in Ramis Palmarum duo pegaria.
In festo sancti Benedicti, Annunciationis sanctae Mariae, Translationis sancti Antonii, Ascensionis Domini, Corporis Christi, sancti Joannis Baptistae, sancti Benedicti, sancti Felicis, sancti Licerii, Nativitatis Virginis Gloriosae, Omnium Sanctorum, in qualibet istarum festivitatum tria pegaria dictus prior dare tenetur monachis predictis.
Dominica autem infra octavam sancti Licerii dictus prior solum dare tenetur duo pegaria vini monachis prefatis.
Item
in die Cenae Domini et Parasceves dictus prior dare et administrare tenetur
dictis monachis vinum pro collatione necessarium.
Item prior prefatus tenetur dare cuilibet monacorum pro vestiario quinquaginta solidos morlanorum.
Item a festo Paschae Domini usque ad festum Omnium Sanctorum diebus dominicis et festis duplicibus medio tempore occurentibus, dictus prior dare tenetur monachis predictis potagium, sive broëtum, vel genatum, compositum cum ovis et specibus. Et a festo Omnium Sanctorum usque ad festum Paschae, diebus Dominicis, ministrare tenetur porratum cum specibus. Et in festis duplicibus medio tempore occurentibus broëtum compositum, prout superius est expressum.
Item dictus prior tenetur reservare cuilibet monacorum predictorum, sive reservare, aut custodire facere, unum pipotum vini de suis prebendis, nec non et unum quartum sive cesterium bladi ad mensuram predictam, de quibus mensuris sex portat saumerius, et ultra dictas mensuras sive summas eis non tenetur custodire.
Item tenetur dictus prior providere monachis superius nominatis per totum de cursum anni de sale et oleo, diebus quibus carnes comedere non debent.
Item
dictus prior tenetur providere de libris necessariis divino cultui in dicto
prioratu, et de omnibus indumentis ecclesiae divino servitio necessariis,
sicut sunt albae, casulae, amictus, pluvialia, et alia; nec non etiam de
calicibus et aliis ornamentis ecclesiasticis, nec non reficere et manutenere
campanas, et omnes operas dicti prioratus, preterquam illas de quibus...
Sequuntur jura officii sacristae dicti prioratus
Primo recipit decimas in aliquibus possessionibus dicti loci Sancti Licerii, nec non et intorticia, candelas de cera, pannos de cirico et deauratos, ratione funeralium in ecclesia dicti prioratus, et in ecclesia Sancti Joannis dicti loci advenientium.
Item de quinque partibus dictae primitiae dictus sacrista recipit tres partes in dicto loco, et medietatem carnalagiorum.
Item quia est de more in dicto loco, quod dum aliqua persona, quae est confessionis, moritur in dicto loco, funus solet adsportari ad ecclesiam dicti prioratus, et ibi missa celebrari pro anima ipsius, et consequenter campanae pulsari, dictus sacrista pro tractu sive pulsatione campanarum debet recipere de bonis dicti defuncti decem denarios morlanorum, et unam gallinam. Et si decedens esset caput domus, loco gallinae, recipit unum gallum de bonis ipsius defuncti.
Item habet in dicto loco sacrista predictus annuatim pro diversis possessionibus tres solidos morlanorum.
Item etiam habet unam vineam in dicto loco, territorio vocato A la costa, quae continet tria jornalia terrae vel circa. Et de uno jornali facit oblias dicto priori.
Item in loco de Sanosio est unum casale vineae, quod reddit dicto sacristae annuatim sex solidos morlanorum. Et dum sacrista noviter instituitur, dictus feudatarius debet sibi dare prandium cum duobus sociis, et suis equitaturis.
Item dictus sacrista recipit obvenientia omnia in dicta ecclesia prioratus, sive occasione capsae Sancti Licerii, sive aliter.
Item
habet jus questandi et eleemosinas petendi per universum mundum.
Sequuntur ea quae dictus sacrista facere tenetur ratione sui officii.
Primo debet tenere ecclesiam illuminatam de cera et oleo, videlicet dum missa celebratur in majore altari. In quinque festis precipuis debet tenere et ponere sex candelas, et in festis duplicibus quatuor. Et in aliis diebus duas semper ardentes, quandiu missae dicto altari celebrantur.
Item debet tenere coram altari majore duas lampades ardentes; coram altari Virginis Mariae unam , coram altari sancti Blasii aliam, coram crucifixo aliam, coram altari sancti Licerii aliam.
Item debet tenere ad altare majus pro elevatione Corporis Christi duo intorsticia, et in aliis altaribus debet ministrare omnibus celebrare volentibus unum intorsticium pro predicta elevatione Corporis Christi, et candelas necessarias. Nec non tenetur facere cereum Pascale.
Item tenetur ornare seu munire altaria de palliis sive mappis, corporalibus et aliis cooperturis.
Item tenetur ad pulsationem campanarum.
Item in die Cenae Domini tenetur dare prandium omnibus monachis superius nominatis, preterquam priori, suis propriis sumptibus et expensis. Et de approbata consuetudine potest piscori, sive jus piscandi sibi competit, pro provisione dicti prandii, in agalibus molendinorum Sancti Licerii et de pujolio die mercurii precedente.
Item tenetur dare in principio Adventus priori septem libras candelarum de cepo. Et monachis superius nominatis de duobus in duobus, a festo Omnium Sanctorum usque ad festum Natalis Domini, exceptis diebus jejunii, unam candelam de cepo.
Item
tenetur dare priori in festo Paschae sex libras turonensium parvorum, ratione
questarum. Veruntamen cum prior prelibatus tenetur facere operas dicti
prioratus, si aliquod opus fuerit necessarium, sive in ecclesia, vel in
claustro, choro seu capitulo, vel campanile, vel in ornamentis ecclesiasticis,
et aliis, ad quas operas ipse de suo proprio non tenetur, dictus sacrista,
in negligentia prioris, potest exponere dictas sex libras in operibus prefatis;
tamen idem sacrista ostendere tenetur priori prefato in quibus operibus
illas sex libras exposuerit.
Notes :
En marge : sine
Pour me contacter: stephane.abadie@ac-toulouse.fr
